Hier stopt de woontorengekte

De torenbouwwoede komt voort uit de overtuiging van veel beleidsmakers en stedenbouwers dat Nederland vol is en dat de één miljoen woningen die de komende tien jaar moeten worden gebouwd, dus voornamelijk binnen de bestaande stadsgrenzen terecht zullen komen. En de eenvoudigste manier om een groot vloeroppervlak op een beperkte ruimte te krijgen is nog altijd het bouwen van torens.

Maar niet iedereen vindt de eenvoudigste oplossing ook de beste. Zo noemde de bekende Deense stedenbouwkundige Jan Gehl woontorens in een interview eens, het antwoord van luie architecten op hoge bevolkingsdichtheid” en gaf hij de stedenbouwers de raad om niet te bouwen zoals Rotterdam de afgelopen decennia heeft gedaan. Veel hoogbouw leidt tot winderige, koude en vooral onherbergzame steden, is zijn ervaring.

Woontorens zijn ook geen oplossing voor de woningnood die Nederland na langdurig neoliberaal woningbeleid nu weer kent. Aangezien de bouwkosten van woningen in torens van boven de veertig meter veel hoger zijn dan in bouwblokken van zeven verdiepingen, is het nu al zeker dat de komende golf van hoogbouw in Nederlandse steden niet zal voorzien in de honderdduizenden behoorlijke én betaalbare woningen waarom starters op de woningmarkt zitten te springen.

Daar komt nog bij dat de bouw van woon- en kantoortorens afgelopen decennia zelden goede architectuur heeft opgeleverd. In overgrote meerderheid zijn torens dikke, lompe, en saaie verschijningen die in het beste geval een ensemble vormen dat van verre gezien een aardige skyline oplevert. Maar zelfs het silhouet van Rotterdam, de stad die zich al lang trots Manhattan aan de Maas noemt, kan zich nog altijd niet meten met dat van het echte Manhattan.

Wie de Nederlandse torens van nabij beleeft, moet bovendien vaststellen dat ze op de grond stedelijke woestenijen vormen. Zelfs internationale beroemdheden als Norman Foster, Toyo Ito en Ben van Berkel is het op de Amsterdamse Zuidas, de duurste kantoor- en woonwijk van Nederland, niet gelukt om hun torens een goede ‘plint’ te geven. Meer dan akelig gladde, harde en lange puien van glasplaten waarin ergens één armetierige ingang verscholen zit, zijn de meeste onderbouwen van de Zuidas-torens niet. Doodse straten zijn het gevolg.

‘Domme stedenbouw’, noemde architect Rudy Uytenhaak de bouw van woontorens dan ook al in 2009 bij de verschijning van zijn boek Steden vol ruimte, het resultaat van jarenlang onderzoek naar dichtbebouwde steden. In torenwijken schort het vooral aan wat Uytenhaak ‘nabijheid’ noemt, niet alleen van (culturele) voorzieningen, activiteiten en gebeurtenissen, maar ook van andere mensen dan de medetorenbewoners. Door het gebrek aan nabijheid leidt de bouw van torens bijna altijd tot schrale steden, waar de bewoners losgezongen van hun omgeving wonen in verticale gated communities.

Maar, zo liet Uytenhaak in Steden vol ruimte al zien, woontorens zijn beslist niet de enige manier om dichtbebouwde steden te maken. Er bestaan slimmere en betere alternatieven, die met inventieve combinaties van laagbouw en dichte bebouwing meer diversiteit in woningtypes en nabijheid bieden. Vaak zijn de betere alternatieven voor hoogbouwwijken geënt op de ingenieuze, verfijnde stedenbouw van oude, traditionele steden, zo stelde hij vast. Maar de kennis hiervan is onder stedenbouwers en architecten vrijwel geheel verloren gegaan in de tweede helft van de twintigste eeuw, toen het luie, simpele modernisme van Le Corbusier richtinggevend werd voor de westerse stedenbouw.

Little C, de nu bijna voltooide woon- en kantoorwijk in het voormalige niemandsland tussen de Coolhaven en het immense Erasmus Medisch Centrum in Rotterdam, is dan ook niet minder dan een wonder. De wijk is een radicale breuk met de woontorens, die de afgelopen decennia overal in de Rotterdamse binnenstad omhoog zijn geschoten en de komende jaren nog talrijker én hoger zullen worden. Vrijwel alle wenken en voorschriften die Steden vol Ruimte voor dichte bebouwing zonder torens geeft zijn in Little C opgevolgd. Het resultaat is een fijnmazig nieuw stuk stad dat herinnert aan het oude Rotterdam van voor het Duitse bombardement op 14 mei 1940.

De 318 woningen (109 koop en 209 middenhuur), de 10.000 vierkante meter kantoor- en werkruimte, de horeca en het ‘familiehuis’ van Erasmus MC zijn ondergebracht in vier dicht bij elkaar staande grote blokken met een maximale hoogte van 62 meter en in elf lagere urban villa’s. Tezamen geven die Little C een bebouwingsdichtheid die met een ‘floor space index’ (FSI) van vier iets hoger is dan die van de Zuidas en bijna twee keer zo veel als die van de 19de-eeuwse Pijp in Amsterdam, een van de dichtstbebouwde oude stadswijken in Nederland.

Toch is niet het oude Rotterdam de inspiratiebron voor Little C geweest. De opdrachtgevers van de nieuwe wijk zetten een groot team (landschaps)architecten en ontwerpers aan het werk, onder wie architecten van de bureaus CULD en Inbo. Die lieten zich vooral inspireren door het Meatpacking District en The Village op Manhattan, waar veel oude fabrieken en pakhuizen de afgelopen decennia zijn verbouwd tot loftappartementen. Met hun klassieke, bakstenen gevels met ijzeren balkons en brandtrappen en ramen met dunne metalen sponningen, geven
de bakstenen gebouwen Little C nu de uitstraling van een oude, gegentificeerde havenwijk.

Hoe verbluffend dicht de bebouwing in Little C ook is, de zes dwarsstraatjes en drie pleintjes met bomen en vele andere planten, waaronder klimop langs de gevels, geven de wijk opmerkelijk veel ‘lucht’. Ook op de collectieve daktuinen op drie urban villa’s bieden de bewoners van Little licht, lucht, ruimte én groen. En als binnenkort de loopbrug over de brede en drukke ’s Gravendijkwal wordt gebouwd, krijgt de wijk een doorgaande route van het nog aan te leggen Tuschinskipark langs de Coolhaven naar het Erasmus MC. Dan is Little C in alle richtingen verbonden met de omgeving en is het geen enclave waar alleen degenen die er werken en wonen iets te zoeken hebben.